Trójkąt dramatyczny Karpmana

Trójkąt dramatyczny (trójkąt Karpmana, drama triangle) to schemat postępowań osób, które w dzieciństwie i w okresie dojrzewania nie miały zaspokojonej potrzeby akceptacji i uznania oraz nie doświadczyły otrzymania miłości, wsparcia, empatii oraz przenależności. W dorosłym życiu takie osoby w nie tylko w relacjach, ale i w sytuacjach życia codziennego przechodzą przez różne role: Ofiary, Wybawcy i Prześladowcy (Kata). Jest to nieświadome i automatyczne zachowanie, które można zmodyfikować tylko w wyniku pracy z terapeutą lub w procesie autoterapii.

Przebieg Trójkąta Dramatycznego

Cykl najczęściej zaczyna się od tego w jakiej roli dana osoba najczęściej była obsadzana w dzieciństwie. Następnie, w trakcie rozwoju konfliktu, zaczyna się płynne przechodzenie do pozostałych ról.

Przykład: jeśli zaczynamy od roli Ofiary (poczucie skrzywdzenia, niesprawiedliwośći,poczucia bycia gorszym ), nie uzyskując zamierzonych celów, będziemy wchodzić w role Prześladowcy (obwinianie innych, świata, krytka wszystkich i wszystkiego), by zakończyć cykl na roli Wybawcy (poczucie winny oraz odpowiedzialności za innych, próba zmiany świata, nadodpowiedzialność).

Rola Ofiary

Postawa Ofiary charakteryzuje się dużym poczuciem skrzywdzenia i niesprawiedliwości. Dana osoba uważa się za niezdolną do tego aby sama o siebie zadbać, ciągle szuka kogoś kto o nią zadba, zaopiekuje się nią. Często jest smutna, wystraszona, zachowuje się jak małe dziecko, które nie wie jak sobie poradzić w sytuacji zagrożenia. Nie posiada mocy sprawczej, czuje się gorsza od innych i bezwolna. Czeka, aż ktoś za nią naprawi jej życie/sytuację. Często ma niskie poczucie własnej wartości i uważa, że sama sobie nie poradzi w życiu i jest zależna od innych ludzi, gdyż nie wierzy we własne siły.

Wpływ na wykształcenie się takiej postawy mają: przemoc fizyczna i psychiczna, traumy wczesnodziecięce, zaniedbania, utrata więzi lub jej brak.

Rola Wybawcy

Wybawca (Ratownik) to osoba z poczuciem nadmiernej odpowiedzialności za innych. Chce ratować cały świat nawet kosztem siebie. Wierzy, że liczy się tylko wtedy kiedy pomaga innym, lub wręcz ich wyręcza. Czyni wszystko ponad miarę i swoje siły, aby tylko zyskać uwagę i poczucie ważności i przynależności, która ma jej nadawać wartość. Próbując przejąć kontrol e nad według niej słabszymi, czuje się silna i potrzebna. Próbuje być „ratownikiem” dla wszystkich ze swojego otoczenia, lecz nie dla siebie. W momencie, kiedy jego wysiłki są niedoceniane, wpada w gniew i, albo przechodzi w rolę Ofiary, albo Prześladowcy (Kata).

Postawę Wybawcy kreują w dzieciństwie takie sytuacje jak: parentyfikacja (dziecko jest rodzicem dla swoich opiekunów, przejmuje ich rolę), współuzależnienie, choroby opiekunów (w tym psychiczne), otrzymywane nagrody za określone zachowania, otrzymywanie uwagi za spełnianie oczekiwań rodziców.

Rola Prześladowcy (Kata)

Ta rola wiąże się z budowaniem swojej pozycji przez atakowanie, poniżanie i upokarzanie innych ludzi. Osoba w tej roli rozlicza, demaskuje działania innych, oskarża, piętnuje powodowana „słusznym” gniewem nad którym nie potrafi w zdrowy, dojrzały sposób panować. Prześladowca wszystkie swoje roszczenia przekazuje w sposób agresywny i napalczywy, jednocześnie całkowicie przerzucając odpowiedzialność za swoje emocje na innych ludzi. Nie widzi swojej siły sprawczej, nie uznaje konsekwencji swoich działań. Winny jest świat, nie on.

Taka postawa jest kreowana poprzez współuzależnienia, przemoc psychiczną lub fizyczną, i innymi dysfunkcjami z dzieciństwa.

Jak wyglądają te trzy role pod lupą?

Prześladowca

Przekonania:

„To Twoja wina”.

„Nie jesteś w porządku, ale ja jestem”.

„Będziesz w porządku, jeśli zrobisz to, co ci powiem”.

Zachowania:

Krytyczne, dominujące i apodyktyczne
Powala inną osobę
Obwinia
Czuje gniew lub urazę, nie panuje nad emocjami
Sztywność w myśleniu

Postawa: czynnej agresji

Ratownik

Przekonania:

„Potrzebujesz mojej pomocy”.

„Nie jesteś w porządku, ale ja jestem”.

Zachowania:

Wspiera innych kosztem siebie
Czuje się winny i niespokojny, jeśli nie ratuje
Czuje się połączony i zdolny, gdy ofiara jest zależna

Postawa: biernej agresji

Ofiara

Przekonania:

„Jestem bezradny i bezsilny”.

„Nie jestem w porządku, a wszyscy inni są”.

Zachowania:

Czuje się uciśniony, beznadziejny, niezdolny i niezrozumiany
Poszukuje ratownika do potwierdzenia uczuć
Nie przeciwstawia się atakującemu
Odmawia podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów, uzyskiwania profesjonalnej pomocy, dbania o siebie lub zmiany zachowań

Postawa: bezsilności

Jak wyjść z Trójkąta Dramatycznego?

Podstawą wyjścia z Trójkąta Dramatycznego jest uświadomienie sobie swoich mechanizmów obronnych i automatyzmów. Warto też zaobserwować, w jaką rolę najczęściej się wcielamy. Kolejnym krokiem jest wzięcie odpowiedzialności za siebie, swoje życie i swoje emocje poprzez głęboką autoterapie lub z pomocą terapeuty, co pomoże Tobie w rozpoznaniu swoich mechanizmów obronnych i swojej pozycji w trójkącie Karpmana. Bez podjęcia tego kroku ciężko uświadomić sobie, że działamy autodestrukcyjnie.

Od czego zacząć?

Jeśli staniemy się częścią trójkąta, trudno będzie nam przerwać jego funkcjonowanie. Przede wszystkim warto zaplanować przejście przez cztery kroki:

Rozpoznanie dysfunkcji i uznanie potrzeby zmiany – czyli zauważenie że działamy automatycznie, według pewnych wypracowanych mechanizmów obronnych oraz zmiana i wprowadzenie innych zachowań, które mogą przynieść więcej korzyści i być bardziej skuteczne.
Poznanie/wypracowanie nowych schematów działań – zastąpią one stare, dysfunkcjonalne.
Utrzymanie stanu czujności – tzn. kiedy zauważymy pojawiający się stary dysfunkcjonalny schemat działania w trójkącie, od razu powinniśmy reagować i powstrzymywać jego powstawanie oraz zastępować go nowym schematem działania.
Stosowanie

nowych schematów działania i wypracowanie coraz to nowych – dzięki temu coraz bardziej będziemy się oddalać od pierwotnego dysfunkcjonalnego działania w ramach trójkąta, aż w końcu zdrowe schematy staną sie tymi automatycznymi, nawykowymi- ale zdrowymi i wspierającymi.

Powodzenia